Venedik Sarayı (ya da Lüzinyan Sarayı)

Genellikle Venedik Sarayı olarak bilinen Palazzo del Proveditore, Kıbrıs Lüzinyanlı Kralı tarafından inşa ettirilen ve Magusa’da bulunan bir kraliyet sarayıdır.

Sarayın yapım yılı tam bilinmemekle birlikte bazı kaynaklar 1300’lü yılların başlarında sarayın Lüzinyanlar tarafından inşa edildiğini yazmaktadır.

Namık Kemal Meydanının batısında, St. Nicolas Katedrali yakınındaki bu saray Lefkoşa’dan sonra Lüzinyan krallarının ikinci evi olarak kullandığı Mağusa’da bulunmaktadır.

Sarayın inşa edildiği tam tarih belli olmasa da Genoese Notary Lamberto di Sambuceto’nun kullandığı Kıbrıs Kralı’nın Sarayı anlamına gelen “domini regis Cipri” ifadesi 1300-1302 yıllarına tekabül etmektedir.

1369 yılında II. Peter’in hüküm sürdüğü dönemde meydana gelen depremlerde zarar görene kadar konaklama yeri olarak kullanılmıştır, bu depremlerde sarayın temel bölümleri tamamen yıkılırken sarsıntılardan sadece devasa ön yüzü ve arka avlusu sağlam kalmıştır.

1473 yılında Kral II. James bir av dönüşü öldükten sonra eşi Kraliçe Caterina Cornaro bu sarayda ikamet etmiş fakat kendini güvensiz hissetmiştir. Daha sonra bu saraya yakın yaptırdığı eve taşınmış, ama 1476 yılında Mağusa’dan ayrılıp Lefkoşa’ya taşınmıştır. Kıbrıs’tan ayrılacağı 1489 yılına kadar Lefkoşa’da kalmış ve adayı Venediklilere teslim ettikten sonra adadan ayrılıp Venedik’e yerleşmiştir.

Venedikliler hüküm sürdüğü dönemde, şehri hemen Fransız orta çağından İtalyan Rönesans’ına dönüştürmeye başlamıştır. Kıbrıs’ın başkentini Lefkoşa’dan Mağusa’ya taşımıştır ve 1552 – 1554 yılları arasında sarayın kalıntılarını büyük oranda yenilemiştir. Gotik tarzı özellikleri İtalyan Rönesans mimari unsurlarıyla değiştirmiştir.

Yenileme tamamlanınca, yeni saray Venedikli Askeri Valisi konutu – Proveditore- olarak kullanılmıştır. Bu saray, Mağusa halkının gücünü ve Venedikli valilerin etkisini hatırlatan muazzam bir binadır. Sarayın kapıları, bir zamanlar tüm Avrupa’nın en geniş meydanı olan alana açılmaktadır.

Palazzo del Proveditore’in 1569 yılındaki son yerleşimcisi, 1570 yılında Osmanlı fethine karşı Venediklilerin savunmasını yöneten Mağusa Başkomutanı Marco Antonio Bragadin olmuştur. Kuşatmanın sonunda Lala Mustafa Paşa’nın çadırına yapılan onurlu bir antlaşmayı imzalamak için gitmeden önce ikamet ettiği bu saraydan Bragadin bir seremoni ile ayrılmıştır. Fakat gittiği Lala’nın çadırında beklenilmeyen muamelerle karşılaştı ve kendisine günlerce yapılan işkenceden sonra hayatı derisinin sarayın karşısında yüzdürülmesiyle son buldu.

Osmanlı döneminde bu saray; askeri koğuş, hapishane ve askeri mürettebatın depolandığı alan gibi farklı amaçlarla kullanılmıştır ve İngilizler döneminde ise benzer askeri asayiş amaçları için kullanılmıştır.

Osmanlı döneminde burada kalan hükümlülerden biri de Türk Edebiyatının Shakespeare’i sayılan Namık Kemal olmuştur, Osmanlı hükümdarı Sultan Abdülaziz’i eleştirdiği için Kıbrıs’a sürgüne gönderilen Kemal, 1873-1876 yılları arasında burada kalmıştır.

Yazarın kendi ismiyle adlandırılan bronz bir büstü bulunmaktadır ve yüzü sarayın karşısında bulunan Lala Mustafa Paşa Camiine doğru bakmaktadır.

20. yüzyılın ortasında, saraydan kalan yapılar tahliye edilmiştir ve parçalar, yazarın geç dönem yaşamını ve işlerini sergilemek üzere Namık Kemal Zindanı Müzesine taşınmıştır.

Mimari

Venedik Sarayı, Osmanlılar tarafından büyük oranda tahrip edilmiştir ancak az miktarda kalan kalıntılar ise oldukça etkileyicidir ve Kıbrıs’taki Michelangelo ve Leonardo da Vinci dönemi Rönesans mimarisinin nadir örneklerindendir.

Kalan parçalar arasında en göze çarpanı, yakınlarda bulunan Salamis yerleşim yerinin kalıntıları bulunan 4 Roma sütunu tarafından desteklenen ve eski Romanın zafer arkını yansıtan 3 kemeri bulunan ön giriş kapısıdır. Girişin arkasında paralel uzanan birkaç kemer bulunmaktadır ve nispeten daha düz şekilli olan bu kemerler muhtemelen Lüzinyan mekanlarının kalıntılarıdır.

Merkez kemerin üzerinde, 1557 yılına ait Kıbrıs İtalyan Valisi Giovanni Renier’e ait hanedan armaları bulunmaktadır. Daha sonra, tarihi Venedik dönemine dayanan bir şapel ve L şeklinde bir duvar görebilirsiniz. Avluya bakan küçük odalar hapishane veya cephanelik olarak kullanılmıştır.

Avluda modern toplar, gülleler gibi askeri malzemeler, eski sütunla ve heykeller sergilenmektedir, burası Mağusa’ya gelen ziyaretçilere mola vermek için büyüleyici bir manzara sunmaktadır.

Kaynak:

http://www.whatson-northcyprus.com/interest/famagusta/famagusta/venetian_palace.htm

Gothic, Art an the Renaissance in Cyprus, Camille Enlart